Historia da colección

O Servizo de Partituras está integrado no Departamento de Música e Audiovisuais da Biblioteca Nacional de España (BNE). Conserva valiosas coleccións de libros de música e de partituras impresas ou manuscritas, ademais de revistas e publicacións menores (folletos con programas de concertos, catálogos de editores, etc.). En conxunto, os fondos de música escrita da Biblioteca Nacional de España constitúen unha das maiores coleccións españolas da especialidade, e o Departamento de Música e Audiovisuais é responsable do seu continuo incremento, preservación, catalogación e difusión.

A colección conservada no Servizo de Partituras consúltase na Sala Barbieri (4ª planta da á sur) e evidencia unha orixe vinculada á casa real: unha parte da colección histórica procede das coleccións reais ou foi adquirida expresamente para a Biblioteca Real Pública. A ese núcleo inicial engadíronse, posteriormente, fondos procedentes das desamortizacións eclesiásticas, compras, doazóns (como o extraordinario legado do compositor e musicólogo Francisco Asenjo Barbieri, quen dá nome á sala de lectura do departamento) e exemplares ingresados en cumprimento dos decretos de imprenta, leis de propiedade intelectual e depósito legal. Estas iniciativas lexislativas establecían a entrega á BNE de libros e partituras por parte de autores, editores e impresores, o que supuxo dende hai máis de dous séculos a afluencia masiva de decenas de miles de documentos musicais.

A maior parte da colección de partituras e libros de música da BNE dos séculos XVI á actualidade procésanse e consúltanse no Departamento de Música. Entre eles, miles de impresos e manuscritos dos séculos XVII e XVIII, coa mellor colección coñecida de tons humanos (obras de Juan Hidalgo, Cristóbal Galán, Carlos Patiño, Juan del Vado, etc.), tratados musicais como os de Gaspar Sanz, Pablo Minguet ou José Herrando, abundante música de cámara do século XVIII, etc. Tamén conserva unha excelente representación de óperas e zarzuelas españolas (autógrafos de Barbieri, Bretón, Chapí, Gaztambide, Arrieta, etc.), música de salón para piano e canto do século XIX, case toda a produción española moderna de partituras, ademais dunha riquísima colección de edicións críticas e facsímiles de música histórica, de grande interese para músicos prácticos e investigadores, etc.
Non obstante, por circunstancias históricas, e tamén polas características específicas dos documentos, non todos os fondos musicais da BNE se conservan no Departamento de Música e Audiovisuais. Tamén existen numerosos libros de música e partituras noutras dependencias da Biblioteca e, moi especialmente, nos servizos do Departamento de Manuscritos, Incunables e Raros, cuxas coleccións se consultan na Sala Cervantes. Alí custódianse a maior parte dos códices medievais con música, como o Códice de Azagra (séculos IX-X), o libro de Conductus y motetes, xoia da polifonía primitiva, ou o códice de Toledo das Cantigas de Santa María de Afonso X o Sabio; tamén a rica colección de incunables musicais, os libros litúrxicos encargados polo Cardeal Cisneros ao impresor Guillén de Brocar a principios do século XVI, algúns importantes tratados españois de teoría da música (Juan Bermudo, Francisco Salinas, Tomás de Santa María, etc.) e a colección completa de edicións españolas de música instrumental dos séculos XVI-XVII (case todos os libros coñecidos de vihuela e guitarra, os libros de órgano de Venegas de Henestrosa, Cabezón, Correa de Araujo, etc.).

Historia, procedencia e evolución da colección de música da Biblioteca Nacional de España

A colección de música da Biblioteca Real Pública (1711), embrión da actual Biblioteca Nacional de España, estaba constituída por obras que pertenceron a Carlos II e á raíña nai Mariana de Austria, ás que se sumaron os impresos e manuscritos musicais traídos por Filipe V dende Francia (entre eles, algúns códices medievais) e outras obras procedentes de bibliotecas nobiliarias incautadas durante a Guerra de Sucesión. Neste núcleo inicial encontramos xa algunhas pezas moi coñecidas da colección musical da Biblioteca, como os aparatos de afinación de José de Zaragoza, obras de Lully, Libro de cánones enigmáticos de Juan de Vado, etc. Os fondos musicais continuaron aumentando con importantes adquisicións na segunda metade do século XVIII, especialmente de partituras orquestrais e de música de cámara chegadas de París e Londres (Haydn, Pleyel, Cambini, Stamitz, Boccherini, etc.).

Durante o século XIX, a colección creceu de forma espectacular, especialmente tras a promulgación dos decretos desamortizadores, que fixeron ingresar na Biblioteca moitos libros musicais de conventos e mosteiros suprimidos; tamén tiveron gran transcendencia para a institución as primeiras leis de propiedade intelectual (1847 e 1879) e o decreto de incautación de bens eclesiásticos de 1869, que fixo posible o ingreso na BNE de valiosos manuscritos da Biblioteca Capitular de Toledo. Do século XIX son tamén algunhas importantes coleccións privadas de música que hoxe se consultan no Servizo de Partituras, como a biblioteca do infante D. Francisco de Paula Antonio de Borbón, irmán menor de Fernando VII, e a citada colección Barbieri.

Os fondos

Colección de partituras

A produción editorial española de partituras do século XIX e primeira metade do século XX está moi ben representada na BNE, grazas ás leis de propiedade intelectual. Aínda que a inscrición das obras no Rexistro de Propiedade Intelectual nunca foi obrigatoria, a maioría dos editores españois de partituras fixérona de forma regular para protexer do plaxio as súas producións, polo que entre 1847 e 1915 xa se rexistraran máis de 14.000 novas edicións.

A música do século XIX e primeira metade do XX depositada no Servizo de Partituras da BNE é fiel reflexo da demanda social dunha época na que grandes sectores da poboación española accedían por primeira vez ás ensinanzas musicais. O instrumento rei era o piano, e para el consérvase un extenso repertorio de pezas breves destinadas ás reunións sociais da burguesía. Tamén é abundante o repertorio conservado na Biblioteca de música de salón para voz con acompañamento, arranxos e transcricións para instrumentos solistas ou para pequenas agrupacións musicais, marchas militares e himnos, que reflectían os acontecementos sociais e políticos do momento e, de forma moi significativa, unha abundante literatura pedagóxica. Os métodos e exercicios de solfexo, así como os de canto e instrumentos, foron moi demandados pola nutrida poboación que acudía aos primeiros conservatorios españois, que xurdiron a imitación do que a raíña María Cristina de Borbón fundara en 1830, actualmente activo como Real Conservatorio Superior de Música de Madrid.

Completa a colección desa época un xénero moi popular naquel momento: o teatro lírico. A zarzuela, a ópera e todas as distintas variantes do chamado "género chico" teñen unha representación extraordinaria na Biblioteca, tanto en forma impresa coma dentro das coleccións xa citadas de manuscritos autógrafos dos principais compositores do xénero.

Na actualidade, a edición española de partituras segue ingresando regularmente na Biblioteca por Depósito legal, a un ritmo aproximado dunhas 3.000 edicións ao ano. Esta vía de adquisición foi fixada de forma definitiva na lei de 1957, a partir da cal o Servizo de Partituras da BNE recibe e conserva case toda a produción editorial de música do noso país, en todas as súas modalidades: métodos e obras pedagóxicas, música contemporánea de tradición académica, repertorio "clásico" internacional, música pop nacional, música histórica, flamenco, copla española, música tradicional de todas as comunidades do país, música eclesiástica, música para radio, cine e televisión, etc. No que se refire a outras vías de ingreso, cómpre sinalar que actualmente a BNE segue recibindo algunhas bibliotecas musicais de orixe privada e que, ademais, realiza importantes investimentos na adquisición de música publicada no estranxeiro. As compras, tanto de fondo moderno coma antigo, teñen como obxectivo incrementar o patrimonio musical español, completar as actuais coleccións e recuperar obras dos nosos músicos ou relacionadas coa nosa música que se produciron fóra de España.

Nos últimos anos o Departamento de Música fixo un enorme esforzo de catalogación de todos os seus documentos musicais dentro do catálogo automatizado da BNE, que se pode consultar a través da web da Biblioteca. Tamén promoveu un importante catálogo colectivo de música en coleccións españolas e hispanoamericanas denominado Instrumenta Musicae, que conta con máis de trinta mil rexistros e, a partir de 2010, tamén se incorporou aos proxectos de dixitalización masiva da BNE: Hemeroteca Dixital (onde xa se dixitalizou gran parte da prensa musical dos séculos XIX e principios do XX) e Biblioteca Dixital Hispánica, á que xa se incorporaron máis de mil monografías musicais dos séculos XVIII-XIX e e máis de 50.000 partituras e gravacións sonoras (maio 2020).

Obras de Referencia

Colección de libros, CD-rom, folletos e revistas, especializada en música, musicoloxía e cine, que forman a biblioteca de referencia de libre acceso da Sala Barbieri.

O resto dos fondos, monografías de música, folletos e revistas especializadas, consérvanse nos depósitos do Servizo e ofrécense na mesma Sala, logo de petición. A consulta xeral de revistas sobre música realízase na Sala de Publicacións Periódicas.

Biblioteca de referencia de partituras

A biblioteca de referencia de partituras é un conxunto de documentos de música práctica ordenados de xeito sistemático e de libre acceso. A súa finalidade é proporcionar ao investigador unha serie de obras básicas que faciliten a investigación realizada na sala de lectura do Departamento de Música e Audiovisuais (Sala Barbieri), coas vantaxes da rapidez na consulta e a posibilidade de combinar diversas buscas nunha ampla gama de posibilidades, considerando que un tipo específico de edición de música se pode cualificar como obra de referencia. Actúa como complemento da biblioteca de referencia de monografías de tema musical, tamén de acceso directo na mesma sala, e máis habitual nas coleccións de música.

Este conxunto documental está dividido en series e en autores:

• Considéranse series as grandes coleccións editoriais de carácter crítico, dedicadas a xéneros, instrumentos ou épocas determinadas e os Monumentos da Música, que recollen as obras musicais fundamentais de cada país.
• As partituras por autores comprenden as Opera Omnia dos compositores considerados fundamentais na historia da música.

Estes documentos teñen dúas formas de ingreso e dúas situacións distintas:

1. A edición non española adquírese por compra e atópase situada, en libre acceso, nos altillos da Sala Barbieri: o altillo esquerdo para as series (Grandes coleccións e Monumentos da música), ordenadas alfabeticamente; e o altillo dereito para Opéraas Omnia de compositores, tamén en orde alfabética. Agrúpase por:
   • Series editoriais nas que, ao valor científico ou crítico da edición, únese a amplitude do repertorio ofrecido, como sucede coas coleccións de Garland, co Hortus musicus de Bärenreiter, co Archivum Musicum de S.P.E.S. ou cos clásicos Corpus mensurabilis musicae ou Corpus scriptorum de musica do American Institute of Musicology. A este grupo pertencen os tradicionalmente chamados “Monumentos da Música”, series que reúnen obras musicais que se consideran fundamentais na creación e edición de cada país.
   • Canto aos autores, esta biblioteca de referencia recolle as obras completas (opera omnia), en edicións que se poden considerar definitivas. Como exemplo: Bärenreiter edita opéraas omnia de Telemann, Schubert, Mozart, Johann Sebastian Bach; G. Henle Verlag as de Beethoven ou Haydn; B. Schott’s Söhne as de Wagner ou Schönberg; o Instituto Italiano Antonio Vivaldi, con Ricordi, dedícase a Antonio Vivaldi, e a Fondazione Rossini, de Pesaro, a Gioachino Rossini.

    

   Nos dous grupos anteriores abundan as edicións facsímiles que van completando os nosos fondos e facilitando o seu uso.

    

2. A edición española ingresa pola lei de Depósito legal e sitúase nos depósitos do Servizo de Partituras e no corredor de acceso á Sala Barbieri. A descrición bibliográfica destes documentos inclúese na Bibliografía Española de Música Impresa.

   Da edición española, inclúense as obras básicas para a investigación musicolóxica. Teñen ese carácter as publicacións da Sociedade Española de Musicoloxía, con sede en Madrid; da Institución Fernando el Católico, de Zaragoza; do Instituto Complutense de Ciencias Musicais, de Madrid; etc. A mesma consideración hai que ter en relación coas publicacións doutras institucións ou dalgunhas editoriais comerciais comprometidas, en ocasións concretas, coa difusión do patrimonio musical español.

   A presentación desta biblioteca de referencia (cuxa ampliación e mantemento seguen abertos e que proximamente será accesible a través desta páxina web), aumenta a súa difusión e permítenos unificar a edición española e a estranxeira, ambas as dúas pertencentes a esta mesma biblioteca e, non obstante, situadas fisicamente en lugares distintos.