Bildumaren historia

Partituren Zerbitzua Espainiako Liburutegi Nazionalaren (BNE) Musika eta Ikus-entzunezkoen sailean dago. Musika-liburu eta partitura inprimatuak edo eskuz idatzitakoen bilduma baliotsuak gordetzen ditu, baita aldizkari eta argitalpen txikiagoak ere (liburuxkak kontzertu-programekin, editoreen katalogoak, etab.). Guztiak batera, Espainiako Liburutegi Nazionalean dauden idatzizko musikaren funtsak espezialitate honetan Espainian dauden bilduma handienetako bat dira; horiek etengabe areagotzeaz, gordetzeaz, katalogatzeaz eta zabaltzeaz Musika eta Ikus-entzunezkoen saila arduratzen da.

Partituren Zerbitzuan gordetzen den bilduma Barbieri Aretoan kontsulta daiteke (eraikinaren eskuin hegaleko 4. solairuan). Nabarmena da errege etxeari lotuta duen jatorria: bilduma historikoaren zati bat errege-bildumetatik dator edo Errege Liburutegi Publikorako eskuratu zen espresuki. Hasieran zegoen nukleoari, gerora, hainbat funts gehitu zitzaizkion elizako desamortizaziokoak, erositakoak, emandakoak (Francisco Asenjo Barbieri konpositore eta musikologo bikainaren legatua; Barbieri saileko irakurketa-aretoaren izena ere bada) eta inprimategietako dekretuei, jabetza intelektual eta lege gordailuen legeei jarraiki eskuratutako aleak. Lege-ekimen horiek barne hartzen zuten BNEri egileek, editoreek eta inprimagileek liburuak eta partiturak emanaraztea; horri esker, duela bi mendetik honainoko hamarna mila musika-dokumentu lortu dira.

XVI. mendetik orain arteko partituren eta musika-liburuen bilduma gehiena Musika sailean prozesatu eta kontsulta daiteke. Besteak beste, XVII eta XVIII. mendeko milaka inprimaki eta eskuizkribu, giza tonuen bilduma ezagun onena (Juan Hidalgo, Cristóbal Galán, Carlos Patiño eta Juan del Vadoren obrak, besteak beste), musika-tratatuak, Gaspar Sanz, Pablo Minguet edo José Herrandorenak kasu, eta XVIII. mendeko ganbera-musika ugari. Halaber, bertan gordetzen dira opera eta zarzuela espainiarren adierazpen bikainak (Barbieri, Bretón, Gaztambide eta, besteak beste, Arrietak idatzitakoak), areto-musika pianorako eta XIX. mendeko kantua, partituren ekoizpen espainiar moderno ia osoa, musika historikoaren edizio kritiko eta faksimile edizioen bilduma aberatsa, musikari praktikoetarako eta ikerlarientzako oso interesgarria, etab.
Hala ere, historiarengatik eta dokumentuen ezaugarri espezifikoengatik, BNEn dauden musika-funts guztiak ez dira Musika eta Ikus-entzunezkoen sailean gordetzen. Musika-liburu eta partitura ugari ere badira Liburutegiko beste sail batzuetan eta, bereziki, Eskuizkribuen, Inkunableen eta Ezohikoen Saila. Bertan gordetzen dira musikadun Erdi Aroko kodize gehienak, hala nola Azagra kodizea (IX-X. mendeak), Conductus y motetes liburua, polifonia primitiboaren altxorra, edo Alfontso X.a Jakintsuaren Santa María Kantigen Toledoko kodizea; baita ere inkunable musikalen bildumak, Cisneros Kardinalak Guillén de Brocar inprimatzaileari XVI. mende hasieran eskatu zizkion liburu liturgikoak, musikaren teoriaren inguruko tratatu espainiar garrantzitsu batzuk (Juan Bermudo, Francisco Salinas, Tomás de Santa María, etab.) eta XVI-XVII. mendeetako musika instrumentalaren argitalpen espainiarren bilduma osoa (ezagutzen diren bihuela- eta gitarra-liburu ia guztiak, Venegas de Henestrosa, Cabezón eta Correa de Araujoren organoaren inguruko liburuak, etab.).

Espainiako Liburutegi Nazionalaren musika-bildumaren historia, jatorria eta bilakaera

Egungo Espainiako Liburutegi Nazionalaren hazia zen Errege Liburutegi Publikoaren (1711) musika-bilduma Karlos II.a eta Austriako Mariana ama erreginaren obrez osatzen zen; gerora gehitu dira Felipe V.ak Frantziatik ekarritako inprimaki eta eskuizkribu musikalak (besteak beste, Erdi Aroko zenbait kodize) eta Ondorengotza Gerran lortutako nobleen liburutegietako beste obra batzuk. Hasiera batean zegoen nukleo horretan, dagoeneko Liburutegiko musika-bildumako pieza oso ezagun batzuk zeuden, hala nola José de Zaragozaren afinazio-gailuak, Lullyren obrak, Juan de Vadoren kanon misteriotsuen liburua, etab. Gero eta musika-funts gehiago hasi zen biltzen, XVIII. mendeko bigarren erdialdean lortutako obra garrantzitsuei esker; bereziki, Paristik eta Londresetik iritsitako orkestra-partiturak eta ganbera-musikakoak ziren (Haydn, Pleyel, Cambini, Stamitz, Boccherini, etab.).

XIX. mendean zehar, bilduma izugarri handitu zen, batik bat desamortizazio-dekretuen promulgazioaren ostean, desagerrarazitako komentu eta monasterioetako liburu musikal ugari Liburutegian sarrarazi baitziren; erakunderako garrantzi handia izan zuten baita ere Jabetza Intelektualaren lehenengo legeek (1847 eta 1879) eta 1869ko elizako ondareen konfiskatze dekretuak ere, azken horren ondorioz lortu baitzituen BNEk Toledoko Liburutegi Kapitularreko eskuizkribu baliotsuak. XIX. mendeko musika-bilduma pribatu garrantzitsu batzuk ere badira, eta Partituren Zerbitzuan kontsulta daitezke. Halaber, garai berekoak dira Francisco de Paula Antonio de Borbón, Fernando VII.aren anai txikiena, infantearen liburutegia, eta Barbieriren aipatu bilduma.

Funtsak

Partitura-bilduma

XIX. mendeko eta XX. mendeko lehenengo erdialdeko partituren ekoizpen editorial espainiarra oso ongi dago adierazita BNEn, Jabetza Intelektualaren inguruko legeei esker. Jabetza Intelektualaren Erregistroan izen ematea inoiz derrigorrezkoa izan ez bada ere, partitura-argitaratzaile espainiar gehienek izen eman ohi zuten euren ekoizpenak plagiotik babesteko; gauzak horrela, 1847. eta 1915. urteen artean 14.000 edizio berri baino gehiago harpidetu ziren.

BNEko Partituren Zerbitzuan utzitako XIX. eta XX. mendeko lehenengo erdialdeko musikak erakusten du zer nolako gizarte-eskaera zegoen sektore honetan, izan ere, garai hartan izan zuen lehenengo aldiz Espainiako hiritarren sektore garrantzitsu batek musika-irakaskuntzarako aukera. Instrumentu nagusia pianoa zen, eta harentzako gordetzen dira pieza laburren errepertorio zabal-zabal bat, garai batean burgesiaren bilera sozialetarako zena. Gainera, Liburutegian areto-musikaren errepertorio handia gordetzen da: ahotserako, akonpainamenduekin, moldaketekin eta transkripzioekin instrumentu solistetarako edo musika-talde txikietarako, martxa militarrak eta himnoak, garai bateko ekitaldi sozial eta politikoak gogorarazten zituztenak, eta baita literatura pedagogiko ugari ere. Bai solfeo metodo eta ariketak, bai kantu eta instrumentuenak, izugarri eskatzen zituzten hiritarrek, izan ere, garai hartan izan zuten aukera, lehenengo aldiz, Espainian Maria de Cristina de Borbón erreginak 1830ean fundatu zuenari (egun jardunean jarraitzen du Madrilgo Goi mailako Musika Errege Kontserbatorio gisa) imitatuz sortutako kontserbatorioetara joateko.

Garai hartan oso ezaguna zen genero batek osatzen du bilduma: antzerki lirikoak. Zarzuelak, operak eta "genero txikia" deritzonaren aldaera guztiek ordezkaritza bikaina dute Liburutegian, bai inprimatutako formatuan, bai arestian aipatutako genero honetako konpositoreek idatzitako eskuizkribu forman.

Gaur egun, partituren edizio espainiarrak Liburutegian aleak uzten jarraitzen du aldizka Lege Gordailuaren bidez: gutxi gorabehera 3.000 edizio urteko. Obrak eskuratzeko bide hori behin betiko ezarri zen 1957an, eta horri esker, BNEren Partituren Zerbitzuak gure herrialdeko musikaren ekoizpen editorial ia guztiak jaso eta gordetzen ditu, modalitate guztietakoak: metodo eta obra pedagogikoak, tradizio akademikoko musika garaikidea, nazioarteko "klasikoen" errepertorioa, pop musika nazionala, musika historikoa, flamenkoa, kopla espainiarra, herrialdeko erkidego guztietako musika tradizionala, elizako musika, irrati, zinema eta telebistarako musika, etab. Eskuratzeko moduei dagokienez, azpimarratu behar da, gaur egun, BNEk jatorri pribatuko musika-liburutegiak jasotzen jarraitzen duela, eta gainera atzerrian argitaratutako musika eskuratzeko inbertsio garrantzitsuak egiten dituela. Funts moderno zein antzinakoen erosketen helburua da Espainiako ondare musikala zabaltzea, egungo bildumak osatzea eta gure musikarien obrak edo gure musikarekin lotuta daudenak berreskuratzea, baldin eta Espainiatik kanpo ekoitzi badira.

Azken urteetan Musikaren sailak izugarrizko ahalegina egin du dituen musika dokumentu guztiak katalogatu ahal izateko BNEren katalogo automatizatuan; modu horretan Liburutegiko webgunearen bidez kontsulta daitezke. Gainera, musika-katalogo kolektibo garrantzitsu bat sustatu du bilduma espainiar eta hispanoamerikarretan; Instrumenta Musicae . 2010. urtearen ostean, BNEren digitalizazio masiborako proiektuak ere burutu dira: Hemeroteka Digitala (XIX. eta XX. mende hasierako prentsa musikalaren zati handi bat digitalizatu da) eta Liburutegi Digital Hispanikoa; azken horretan, dagoeneko XVIII-XIX eta 50.000 partitura eta soinu-grabazio baino gehiago (2020ko maiatza).

Erreferentziazko obrak

Barbieri aretoan erabilgarritasun askeko erreferentziazko liburutegia osatzen duten liburu, cd-rom, liburuxka eta aldizkari bilduma.

Beste funtsak, musika monografiak, liburuxkak eta aldizkari espezializatuak Zerbitzuaren gordailuetan gordetzen dira, eta areto berean ikus daitezke, aurrez eskatuz gero. Musikari buruzko aldizkariak, oro har, Aldizkako Argitalpenen aretoan kontsultatzen dira.

Partituren erreferentziazko liburutegia.

Partituren erreferentziazko liburutegia musika praktikoaren dokumentu-multzoa da, modu sistematikoan daude ordenatuta, eta sarrera librea dute. Helburua ikertzaileari oinarrizko obra batzuk ematea da Musika eta Ikus-entzunezkoen sailaren irakurketa-aretoan (Barbieri aretoa) egindako ikerketa errazteko. Halaber, kontsulta azkar egiteko abantaila izateaz gainera, aukera-gama zabal batean hainbat bilaketa konbinatzeko aukera ematen da, kontuan hartu baita ere musika-edizio mota jakin bat erreferentziazko obra bezala sailkatu daitekeela. Musika gaietako eta musika-bilduma ohikoenen monografien erreferentziazko liburutegiaren osagarria da, eta areto bererako sarrera zuzena du.

Dokumentu-sorta hau hainbat serietan eta egiletan dago zatituta:

• Serietzat hartzen dira, batetik, izaera kritikoko edizio-bilduma handiak, genero, instrumentu edo garai jakinetakoak, eta bestetik Musika Monumentuak, herrialde bakoitzeko musika-lan garrantzitsuenak biltzen dituztenak.
• Egileen araberako partiturek barne hartzen dituzte musikaren historian oinarrizkotzat jotzen diren konpositoreen Opera Omniak.

Dokumentu horiek bi modutan eskuratu dira, eta bi kokapen dituzte:

1.  Espainian argitaratu ez direnak erosi egin dira, eta, sarrera librearekin, Barbieri aretoaren ganbaran daude: ezkerreko ganbaran serieak daude (Bilduma Handiak eta Musika Monumentuak), eta alfabetikoki daude ordenatuta; eta eskuinekoan, berriz, konpositoreen Opera Omniak daude, alfabetikoki ordenatuta baita ere. Honela sailkatzen dira:

• Argitalpenaren balio zientifiko eta kritikoari eskaintzen zaion errepertorioaren zabaltasuna gehitzen zaizkien serie editorialak, hala nola Garland-en bildumak, Bärenreiter-en Hortus musicus, S.P.E.S.-en Archivum Musicumo edo American Institute of Musicology-ren Corpus mensurabilis musicae edo Corpus scriptorum de musica. Talde horretakoak dira ohiz "Musikaren Monumentuak" deritzen horiek, herrialde bakoitzeko oinarrizko sormen eta argitalpentzat jotzen diren musika-lanak biltzen dituztenak.
• Egileei dagokienez, erreferentziazko liburutegi honetan obra osoak (opera omnia) biltzen ditu, behin betikotzat hartzen diren argitalpenetan. Adibidez: Bärenreiter-ek Telemann, Schubert, Mozart eta Johann Sebastian Bach-en opera omniak argitaratzen ditu; G. Henle Verlag-ek Beethoven edo Haydn-enak; B. Schott’s Söhne-ek Wagner edo Schönberg-enak; Antonio Vivaldi Institutu Italiarra, Ricordirekin batera, Antonio Vivaldiren lanekin aritzen da, eta Fondazione Rossini, Pesaro-rena, berriz, Gioachino Rossini-renekin.

Aurreko bi taldeetan argitalpen faksimile ugari dago; horiek gure funtsak handitu eta erabilera errazten dute.

2. Espainiako argitalpenak Lege Gordailuaren legeari esker lortu ziren, eta Partituren Zerbitzuaren gordailuetan daude gordeta eta Barbieri Aretora sartzeko korridorean. Dokumentu horien deskribapen bibliografikoa Inprimatutako Musikaren Espainiako Bibliografian barne hartzen da.

Espainiako argitalpenetan, ikerketa musikologikorako oinarrizko lanak barne hartzen dira. Madrilen egoitza duen Musikologiaren Espainiako Elkartearen argitalpenek izaera hori dute; Zaragozako Fernando Katolikoaren Institutukoek; Madrilgo Zientzia Musikalen Institutu Konplutensekoek; etab. Adeitasun bera ematen zaie beste erakunde batzuetako argitalpenei edo Espainiako ondare musikala zabaltzearekin konpromisoa duten argitaletxe jakin batzuei.

Erreferentziazko liburutegi honen aurkezpenari esker –zabalkuntza eta mantenu-lanak oraindik egiten ari dira, eta hemendik gutxira webgunetik bertatik sartu ahal izango da-, gehiago hedatu da, eta Espainiako eta atzerriko argitalpenak bateratzen dira; bi motako argitalpenak liburutegi honetakoak dira, baina fisikoki leku desberdinetan daude.