Errege Liburutegiaren hasieratik, mapen eta planoen presentzia oso garrantzitsua izan zen, dokumentu horiek zuten garrantzi politiko eta administratiboagatik. Errege Liburutegian zein jatorrizko Nazionalean ere, geografia eta bidaiek nahiz astronomiak toki garrantzitsua zuten bertako diziplinen artean. Horren adierazgarri da lehen katalogotzat duguna, 1729an Juan de Iriarte liburuzainak idatzitakoa, funts kartografikoei eskainia dagoena: "Regia Matritensis Biblioteca Geographica et Chronológica".

"Mapa geografikoen eta hidrografikoen" bildumari eginiko lehen aipamena Basilio Castellanos-en 1847ko "Apuntes para un catálogo de objetos que comprende la colección del Museo de Antigüedades de la Biblioteca Nacional...: acompañado de un ligera reseña... de los demás departamentos de la misma Biblioteca..." lanekoa da. XIX. mendearen bigarren erdian sortu ziren Liburutegiko atal gehienak. Bretón y Orozcoren arabera, 1876an Inprimatutakoen Sailean bazen Mapen eta Planoen Atala.

Bilduma kartografikoaren hasierako funtsa Errege Liburutegiko hasierako funtsek, Felipe V.ak Frantziatik ekarritakoek eta hainbat bidetatik Liburutegian bildumak edo atlasak osatuz sartu zirenek osatzen dute. Bildumaren hazkuntza handiena 1913an izan zen, Estatuko Lehen Idazkaritzan edo Estatuko Ministerioan zegoen Geografia Kabineteko funtsak lekualdatutakoan. Garai hartan bertan iritsi zen López Garaten eskuz eginiko mapen ondarea ere.

Bilduma horiei guztiei eta ondoren egindako eskurapen garrantzitsu guztiei esker, Liburutegi Nazionaleko Mapen Atala herrialdeko kartoteka nazional garrantzitsuenen parean da.

Gaur egun, Kartografia Zerbitzuan mundu osoko antzinako funts kartografikoen eta modernoen bilduma garrantzitsua dago. Hala ere, gehienak, Espainiakoak dira; atlasak eta kartografian, geografian, astronomian, paisaien deskribapenean eta bidaietan espezializatutako lanak eta hirien eta toki geografikoen postalen bilduma bat.

FUNTSAK

Liburutegi Nazionaleko Kartografia Zerbitzuak hasierako dokumentuen oinarria Errege Liburutegitik ekarritako funtsetan eta Estatuko Lehen Idazkaritzari atxikitako garai bateko Geografia Kabineteko bilduma kartografikoetan du. Muina Mendoza bilduma izenekoak, López familiak eginiko mapek eta eskuz egindako mapek osatzen zuten. Azken horiek osatzen zuten antzinako ondare kartografikoaren oinarria.

Kartografia modernoan, Liburutegi Nazionalak, Lege Gordailuaren bidez, erakunde ofizialek, erakunde publikoek eta pribatuek eta autonomia erkidegoek orri soltetan zein serieetan argitaratzen dituzten mapa guztiak jasotzen ditu 1958tik.

2.1 Kartografia

2.1.1 Antzinako mapak

Liburutegi Nazionaleko Kartografia Zerbitzuaren oinarri dokumentala Errege Liburutegitik ekarritako funtsetan eta Estatuko Lehen Idazkaritzara atxikitako garai bateko Geografia Kabineteko eta Bulego Unibertsaleko bilduma kartografikoetan dago. Azken horren antolaketa Tomás Lópezen eta haren seme Juan Lópezen ardurapean utzi zuen Godoyk 1795ean.
Bilduma hori 1913an iritsi zen Liburutegira, ekainaren 7ko Errege Aginduaren bidez. Gune garrantzitsuena Mendoza bildumak, López familiak eginiko mapek eta eskuz eginiko mapen bildumak osatzen zuten.

2.1.1.1 Mendoza bilduma

José Mendoza Ríos fragata-kapitainak osatua, Estatuko Idazkaritzak mandatua emanda, Ingalaterran argitaratutako mapa eta lan geografiko onenak eskuratzeko. Mendoza matematikari eta astronomo bikaina zen eta bi bilduma eder egin zituen; bat bidaia-liburuena eta bestea, mapena. Gehienak Ingalaterran inprimatutakoak ziren baina badira Frantzian, Alemanian, Espainian, Errusian eta beste hainbat tokitan inprimatutakoak ere. Balio handiko 2.400 mapa inguru ditu. Geografia zientifikoak Europa osoan izandako une gorenean eginikoak direlako dute horrenbesteko balioa.

2.1.1.2 Eskuz eginiko mapak

Liburutegi Nazionaleko eskuz eginiko mapen bilduma oso interesgarria da. Horietako asko, garrantzitsuenak, Eskuizkribuen Zerbitzuan daude, hainbat lanetan; portulanoak, mapak eta planoak ere badira, orri askeetan. Funts handiena Kartografia Zerbitzuan dago eta Estatuko Lehen Idazkaritzatik ekarritako mapek osatzen dute. Bildumako parte dira, halaber, Errege Liburutegitik ekarritako mapak eta López Garat ondarea.

Gehienak XVIII. mendeko mapak dira, ingeniari militarrek eginak. Gai aldetik mota askotakoak daude, Estatuko Ministerioak gai mota asko hartzen baitzituen bere gain; hala nola, kanpo-harremanak, obra publikoak, posta, bideak eta kanalak, itsas konpainiak eta abar.

2.1.1.3 López familiaren mapak

Tomás López eta haren seme Juan eta Tomás Mauriciok eginiko, grabatutako eta argitaratutako mapen ia bilduma osoa da. Orri solteetan eta atlasetan bilduta dauden mapak eta planoak dira; gehienak Espainiakoak eta bertako probintzietakoak. Ordena militarren eta Ameriketako kolonien jabetzakoak dira. Kontinente guztietako mapak eta Europako herrialde garrantzitsuenetako mapak ere baditu.

Modu sistematikoan XVIII. mendeko Espainiaren erakusle diren mapak modu sistematikoan grabatu eta argitaratu zituen lehen kartografo espainiarra izan zen. Oso erabilgarriak dira kartografiaren historiarako, beti aipatzen baititu erabilitako iturriak.

2.1.2 Mapa modernoak

Liburutegi Nazionalak Lege Gordailuaren bidez, argitaratzen diren mapa guztiak jasotzen ditu 1958tik. Erakunde ofizialek, erakunde publikoek eta pribatuek eta autonomia-erkidegoek orri solteetan edo serieetan argitaratutako mapak izaten dira.

Hona hemen mapa modernoen serie eta bilduma garrantzitsuenak:

2.1.2.1 Mapa topografikoak

• Mapa Topografiko Nazionala. Geografia Institutu Nazionalak egina. Mapa Topografiko Nazionalaren serieak jaso eta gorde egiten dira 1875ean argitaratzen hasi zirenetik, 1:25.000 eskalan (1., 2. eta 3. edizioak eta 1-4. digitalak) eta 1:50.000 eskalan (1-8 edizioak eta 1. digitala).
• Institutuak berak ere ekoiztutakoetatik, ortofotomapen serieak ere jaso eta gordetzen ditugu 1:10.000 eta 1:25.000 eskaletan.
• Mapa topografiko-militarrak. Armadaren Geografia Zerbitzuak eginak. Bildumak hainbat oinarrizko serie biltzen eta gordetzen ditu 1:250.000-1:10.000 eskaletan, azpiserieetan: aginte-mapak, mapa orokorrak, plano bereziak, plano gidatzaileak eta abar. Mapa horiek guztiak 1933tik orain artekoak dira.
• Mapa geologikoak. Espainiako Geologia Institutuak eginak. 1866an argitaratzen hasi zirenetik orain arteko serie guztiak jasotzen eta gordetzen ditugu; horien artean, Espainiako Mapa Geologikoaren seriea, 1:50.000tik 1:400.000rako eskala guztietan.
• Erakunde berak egindako beste alor batzuetako mapak ere jasotzen dira: mapa geomorfologikoa, mapa hidrogeologikoa, mapa metalogenetikoa eta abar.

2.1.2.2 Mapa nautikoak

Itsas Armadaren Institutu Hidrografikoak eginak. Espainiako itsasertzak, Atlantikoko guneak eta Mediterraneo itsasoko gunean hartzen dituzten mapak jasotzen eta gordetzen ditugu. Itsasertzeko Nabigaziorako Mapa, 1:50.000 eskalan, Espainiako kostalde osoa hartzen duen oinarrizko mapa nautikoa da. Zokoratzeen, gerturatzeen eta itsasbideen mapa orokorrak ere baditugu, 1:30.000.000 eta 1:12.500 eskalen artekoak; baita kirol-nabigaziorako mapak ere, Espainiako itsasertz guztiak hartzen dituztenak.

2.1.2.3 Beste gaikako serie batzuk

Nekazaritza Ministerioak argitaratutako serieak ere jasotzen ditugu: Laborantzaren eta aprobetxamenduen mapa, 1:50.000-1:200.000 eskaletan; Klase agrologikoen mapa, 1:50.000 eskalan; Landaretza-serieen mapa, 1:400.000 eskalan eta Espainiako basoen mapa, 1:400.000 eta 1:200.000 eskaletan.

2.1.2.4 Autonomia-erkidegoek argitaratutako mapak

Autonomia-erkidego guztiek argitaratzen dituzte serie kartografikoak, bai oinarrizko kartografiakoak edo topografikokoak, bai gaikako kartografiakoak. Teknologia berriekin eginiko serieak ere argitaratzen dituzte; hala nola, ortofotomapekin, ortoirudiekin, otomosaikoekin eta abarrekin eginikoak.

Erkidegoetako zentro kartografikoen artean, egiten duten lanagatik eta ekoizpenagatik, aipagarriak dira Kataluniako Kartografia Institutua, Andaluziako Kartografia Institutua eta Madrilgo Eskualdeko Kartografia Zerbitzua.

2.1.2.5 Afrikako mapak

Mapa modernoen funtsetan, nabarmentzeko modukoa da Marokon Gai Indigenen Ordezkari zen Tomás García Figueras jeneralaren ondareari esker eskuratutako Afrikako mapen bilduma. Bilduma horretan 22. mendearen lehen erdiko 2.500 mapa inguru daude, batez ere Maroko, Ceuta eta Melilla ingurukoak. Horietako gehienak Armadaren Geografia Zerbitzuak eta Mendebaldeko Afrika Espainiarreko Geologia Zerbitzuak eginak dira. Sahara espainiarreko Gobernu Nagusiak, Gai Indigenen Ordezkaritzak eta Marokoko Idazkaritza Teknikoak argitaratuak dira. Aipagarria da «Espainiak Marokon duen Protektoratuaren Eremuko Mapa» mapa topografiko militarren seriea, 1927tik 1959rako 1., 2. eta 3. edizioetan.

2.1.2.6 Kartografia digitala

Liburutegi Nazionala oraindik txikia izanik, gero eta handiagoa den kartografia-bilduma du CD-ROM euskarrian. Deskribapen-fasean dago, ondoren kontsultetarako aretoan erabili ahal izateko.

2.2 Liburuak eta atlasak

Kartografia Zerbitzuak kartografiari, geografiari, astronomiari, bidaiei eta abarri buruzko milatik gora lan ditu. Aipagarria da XVI. mendetik XVIII. mendera arteko atlas flandestar, holandar, frantses, italiar, ingeles, aleman eta espainiarren bilduma garrantzitsua. Nabarmentzeko modukoa da, halaber, nabigazio-liburuen Condeminas bilduma, 1969an dohaintzan jasotakoa.

Liburutegian Espainiako eta atzerriko atlas modernoen bilduma handi bat ere badago eta eskurapen berriak egin ahala handitzen eta osatzen ari da. Erreferentzia-lanetan espezializatutako bilduma bat ere badago.

2.2.1 Real Sociedad Geográfica elkartearen liburutegia

Kartografia Zerbitzuak 1971tik gordailuan du 1876an sortutako Espainiako Real Sociedad Geográfica elkartearen mapen, liburuen, aldizkarien eta liburuxken bilduma interesgarria. 5.000 liburuki eta ia beste hainbeste liburuxka ditu, 8.000 mapatik gora 1.100 izenburuko aldizkari-bilduma bat. XIX. mendeko funtsak interes handikoak dira; batez ere, Afrika iparraldeari buruzkoak. Bilduma honen espezialitateak geografia orokorra eta historikoa, geologia, kartografia, topografia eta bidaia- eta aurkikuntza-liburuak dira.

2.3 Turismoa eta postalak

Liburuxka turistikoa herrialdearen sustapena eta publizitatea egiteko bide aipagarria da. Gai orokorrak, kulturari, historiari, ondare historiko monumentalari, herri-tradizioei eta abarri buruzko gaiak jorratzen dituzte eta Espainiaren aberastasun turistikoaren adierazgarri diren irudiak ere izaten dituzte. Liburutegi Nazionala inprimatutako informazio- eta propaganda-iturri hori biltzen aritu da eta XX. mendearen lehen erdiko liburuxken bilduma garrantzitsu bat osatu du. Hor daude, II. Errepublikako eta Gerra Zibilaren garaiko liburuxkak; baita modernoagoak ere, gaur egunekoetaraino.

Funts modernoaren barruan 600.000 postal baino gehiago biltzen dituen bilduma bat ere badago. Batez ere Espainiakoak diren hirietako, paisaietako ikuspegiak jasotzen dituzte. Geografikoki ordenatuta daude eta oso interesgarriak dira azken urteetan Espainiako hiriek eta paisaiek izandako eraldaketa aztertzeko.